نوروفیدبک

نوروفیدبک به روشی اطلاق می‌شود که در آن، اطلاعات عصبی به دستگاه عصبی مرکزی (CNS) افراد بازخورد داده شده و تلاش می‌شود تا آنها بیاموزند چگونه کارکرد مغزی خودشان را اصلاح نمایند. منطق این روش درمانی بر پایه شرطی‌سازی عاملی استوار است. ما در حالت عادی قادر به کنترل و تغییر امواج مغز خود نیستیم؛ زیرا نسبت به این امواج آگاهی نداریم. در روش درمانی نوروفیدبک، سعی می‌شود تا این آگاهی از طریق ارائه بازخوردهای (فیدبک‌های) بسیار سریع (چند هزارم ثانیه پس از وقوع) به فرد ایجاد شود. همچنان که این تمرین ادامه می‌یابد، مغز یاد می‌گیرد که چگونه به تولید بیشتر امواجی بپردازد که منجر به عملکرد بهتر می‌شود. اینکه چه امواجی در مغز افزایش و چه امواجی کاهش یابند، کاملاً بستگی به مشکل هر فرد دارد و درمانگر آن را در طول جلسه نوروفیدبک تنظیم می‌نماید.

از نوروفیدبک می‌توان به منظور بهبود اختلالاتی چون بیش فعالی/کمبود توجه ADHD، صرع، میگرن، اختلالات اضطرابی، سوء مصرف مواد، افسردگی، مدیریت استرس، اختلالات خواب، ناتوانی‌های یادگیری و … استفاده نمود.

نوروفیدبک در واقع نوعی بیوفیدبک است که با استفاده از نمایش امواج مغزی “EEG “Electroencephalography یا “HEG “Hemoencephalography در لحظه (Real Time) فعالیت مغز را تشریح و خود تنظیمی را به فرد آموزش می‌دهد. EEG نوروفیدبک با استفاده از سنسورهایی که روی سر قرار می‌گیرند امواج مغزی را اندازه گرفته و بنا بر هدفی که از پیش تعیین شده است، دامنه امواج مغزی، درجه هم‌نوسانی و یا اختلاف فاز آماج تغییر قرار می‌گیرند؛ در حالی که HEG نوروفیدبک از سنسورهای نور مادون قرمز برای اندازه‌گیری جریان خون مغز و تنظیم آن استفاده می‌کند. این روش تحت عنوان نوروتراپی، نوروبیوفیدبک و همچنین آموزش مغز شناخته می‌شود.

تاریخچه نوروفیدبک:

همه چیز در سال‌های دهه ۱۹۶۰ شروع شد. دكتر باری استرمان Barry Sterman، محقق دانشگاه UCLA كالیفرنیا، مشغول به انجام تحقیقاتی درباره فعالیت عصب شناختی مرتبط با خواب بود كه در خلال آن موفق به كشف امواج ۱۴ هرتز در EEG مغز گربه‌های مورد آزمایش گردید. این امواج با كاهش تنش عضلانی در گربه‌ها ارتباط داشتند و بعدها نام SMR به خود گرفتند. دكتر استرمان و گروهش به تحقیقات خود ادامه دادند تا ببینند آیا گربه‌ها در ازای دریافت پاداش، تولید امواج SMR در مغز خود را افزایش می‌دهند یا خیر. پاسخ مثبت و نتیجه رضایت‌بخش بود. به دنبال آن دكتر استرمان هدایت تحقیقاتی را برای NASA برعهده گرفت كه در آن به ارزیابی سمی بودن سوخت موشک پرداخت (افرادی كه در معرض سوخت قرار می‌گرفتند دچار حالات استفراغ، سردرد، افزایش دم و بازدم (هواگیری)، توهم و تشنج می‌شدند).

دكتر استرمان گربه‌ها را در معرض مقدار زیادی سوخت قرار داد و در آن‌ها حالات استفراغ، سر و صدا، افزایش هواگیری، بزاق آوری، حملات تشنجی و مرگ را به دنبال هم مشاهده كرد. اما یک گروه از گربه‌ها واكنش دیگری نشان دادند كه باعث تعجب گروه تحقیق شد. آن‌ها توانستند وقوع حملات را در دوز بیشتری نسبت به دوز قابل تحمل برای گربه‌های دیگر متوقف كنند. گروه با مراجعه به سوابق گربه‌ها دریافتند كه این گروه از گربه‌ها پیش از این طی مطالعه خواب، تحت آموزش SMR قرار گرفته بودند. دكتر استرمان تحقیقات خود را روی انسان و در مورد بیماران مبتلا به صرع ادامه داد. او تاكنون مقالات زیادی درباره استفاده از نوروفیدبک نوشته است.

تاکنون هیچ گونه عوارض و اثر منفی ناشی از نوروفیدبک گزارش نشده است. تنها موردی که می‌توان به آن اشاره کرد این است که نوروفیدبک نتواند تغییری در علائم بیماری به وجود آورد. همچنین مصرف همزمان دارو با نوروفیدبک نیز عوارض بدی ندارد و با توجه به مدت طول درمان نوروفیدبک می‌توان به مرور با توجه به نظر پزشک مربوطه میزان دارو را کاهش داد.

انواع روش‌های نوروفیدبک:

در سال‌های اخیر انواع مختلفی از نوروفیدبک معرفی شده‌اند که می‌توان به ۶ نوع زیر دسته‌بندی نمود:
۱- EEG Neurofeedback: رایج‌ترین نوع نوروفیدبک است و امواج سطحی ثبت و تحلیل و بر اساس دامنه آن‌ها مشخصی فیدبک ارائه می‌شود.
۲- Slow Cortical Potential Neurofeedback: بر روی فرکانس‌های خیلی پائین (زیر یک هرتز) کار تحلیل و فیدبک انجام می‌شود. برای درمان بیش‌فعالی/نقص توجه و به ویژه صرع می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
۳- HEG Neurofeedback: فیدبک بر اساس جریان خون اطراف مغز ارائه می‌شود. این روش برای درمان میگرن، نقص توجه (ADD) و افسردگی اثربخشی بسیار محسوسی داشته و می‌تواند درمان موثرتری را ارائه کند. همچنین باعث کاهش تعداد جلسات تا «نصف» می‌گردد.
۴- Z-Score Neurofeedback: مبتنی بر روش اول نوروفیدبک است اما ارائه فیدبک بر اساس دیتابیس جامعه نرمال انجام می‌گیرد که از افزایش یا کاهش بیش از حد فعالیت امواج مغزی پس از جلسات نوروفیدبک جلوگیری می‌کند.
۵- LORETA Neurofeedback: لورتا نوروفیدبک که به نوروفیدبک عمقی نیز شناخته می‌شود بر اساس منشأ تولید امواج مغزی فیدبک را ارائه می‌کند.
۶- fMRI Neurofeedback: میزان فعالیت هر بخش از مغز را با استفاده از دستگاه MRI بررسی و فیدبک ارائه می‌شود. این روش هنوز در مرحله تحقیقات است.

برای آشنایی با نکاتی که هنگام خرید دستگاه نوروفیدبک باید به آن توجه کرد لینک زیر را مطالعه کنید:

خرید دستگاه نوروفیدبک

کاربردها:

در سال ۲۰۱۶، انجمن سایکوفیزیولوژی و بیوفیدبک کاربردی AAPB و جامعه تنظیم عصبی ISNR، نسخه سوم راهنمای ارزیابی میزان اثربخشی بالینی مداخلات سایکوفیزیولوژیک را منتشر کردند. این راهنما مورد تأیید هیئت مدیران هر دو سازمان قرار گرفت. این معیار تعیین سطح اثربخشی (در ادامه می آید)، برای موارد بسیاری از کاربردهای بیوفیدبک مورد استفاده قرار گرفته است.

سطح ۱:  به صورت تجربی و آزمایشی مورد تأیید قرار نگرفته است.
تنها به صورت گزارش‌های غیر رسمی و/یا مطالعات موردی در مجامع غیر علمی بیان شده است. بصورت تجربی و آزمایشی مورد تأیید نیست.

سطح ۲: با احتمال کم مؤثر است.
دارای حداقل یک مطالعه با توان آماری مناسب و اندازه‌گیری‌های معتبر و صحیح، اما فاقد گروه کنترل به صورت تصادفی است.

سطح ۳: با احتمال زیاد مؤثر است.
دارای چندین مطالعه مشاهده‌ای، مطالعه بالینی، مطالعه با لیست انتظار، مطالعه درون آزمودنی و بین آزمودنی است که اثربخشی را تأیید می‌کنند.

سطح ۴: مؤثر است.
شامل همه موارد زیر:
آ. در مقایسه با یک گروه کنترل بدون درمان، درمان تأییدشده دیگر، یا گروه پلاسیبو (با به کارگیری حالت تصادفی)، نشان داده شد که درمان تحت بررسی از وضعیت کنترل، به صورت آماری و مشخص برتر است یا با درمان مؤثری که با توان آماری مناسب قادر به تشخیص تمایزها است برابر است.
ب. مطالعات روی افراد با مشکل خاص که شرایط آن، به شیوه عملیاتی و پایا تعریف شده باشد صورت گرفته است.
ج. مطالعه از روش‌های روشن و مشخص برای اندازه‌گیری نتایج استفاده کرده است.
د. از روش تحلیلی مناسب استفاده شده است.
ه. روش‌ها و متغیرهای تشخیصی و درمانی به نحوی روشن و واضح بیان شده است که به پژوهشگران مستقل امکان تکرار مطالعه را می‌دهد.
و. برتر بودن یا برابری درمان تحت بررسی در حداقل دو پژوهش مستقل نشان داده شده است.

سطح ۵: مؤثر و اختصاصی است
شواهد در سطح ۵، همه موارد سطح ۴ را داراست و علاوه بر آن، نشان داده شده که درمان تحت بررسی به صورت آماری از درمان پلاسیبو، درمان دارویی یا هر درمان دیگر معتبر در حداقل دو پژوهش مستقل برتر است و به نحوی می‌توان آن را خط اول درمان اختلال معرفی کرد.

اختلال/مشکل	سطح اثربخشی
بیش فعالی/نقص توجه	۵
افسردگی	۴
اضطراب	۴
سوء مصرف مواد/الکل	۳
صرع	۴
درد مزمن	۴
اختلال خواب	۳
اختلالات مفصل گیجگاهی فکی	۴
ورم مفاصل	۳
مشکلات تنفسی	۲
آسیب های مغزی	۳
اوتیسم	۳
ناتوانی یادگیری	–
بهبود کارکردهای شناختی	۳

هنگام مراجعه به مرکز نوروفیدبک به چه مواردی باید دقت کرد؟

مرکز نوروفیدبک

در صورت تمایل به اطلاعات بیشتر از این راهنما،‌ معرفی مراکز مورد تایید انجام نوروفیدبک در شهر و منطقه شما و یا خرید دستگاه نوروفیدبک با شماره ۰۲۱۸۸۵۰۳۶۳۳ داخلی ۶ تماس بگیرید.